Narzędzia i strategie operacji informacyjno-psychologicznych, które Federacja Rosyjska wykorzystała w wojnie hybrydowej przeciwko Ukrainie w lutym 2014 roku, były nie tyle wynikiem pracy intelektualnej rosyjskich środowisk wojskowych i politycznych, ile zapożyczeniem doświadczeń Stanów Zjednoczonych i ich koncepcji walki informacyjno-psychologicznej, które na początku XXI wieku nabrały kształtu w postaci tak zwanego podejścia sieciocentrycznego. Podejście to zyskało miano wojny sieciocentrycznej (Network-Centric-Warfare, NCW).
Koncepcja NCW przewiduje w swojej istocie:
- Wykorzystanie jednostek sił zbrojnych (konwencjonalnych i sił operacji specjalnych) przede wszystkim w celu osiągnięcia pożądanego poziomu dominacji w przestrzeni informacyjnej, niezależnie od tego, co dzieje się w przestrzeni fizycznej (na polu walki).
- Zatarcie granic między operacjami informacyjnymi a psychologicznymi w ich tradycyjnym rozumieniu, ponieważ w warunkach maksymalnej dostępności zasobów informacyjnych wszelkie oddziaływania informacyjne na odbiorców docelowych automatycznie odzwierciedlają się w psychice indywidualnej/zbiorowej i/lub w stanie psychoemocjonalnym ludzi.
- Integracja wszystkich jednostek wojskowych, ogniw dowodzenia i uczestników konfliktu pozamilitarnego w jedną sieć informacyjną, zapewniającą dostęp do wszelkich istotnych informacji w czasie rzeczywistym.
Jeśli z realizacją tego ostatniego punktu w rosyjskich realiach zacofania technologicznego w sferze technologii informatycznych istniał szereg obiektywnych problemów, to dwa pierwsze punkty z listy zostały skutecznie wdrożone do systemu informacyjno-psychologicznego wsparcia działań wojennych Sił Zbrojnych FR i organicznie połączone z podstawowymi postanowieniami koncepcji „środków aktywnych”, która została opracowana jeszcze za czasów Związku Sowieckiego.
To właśnie ten szablon znalazł odzwierciedlenie w pierwszym wykładzie generała Gierasimowa, szefa Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Rosji i został wykorzystany w praktyce do planowania oraz realizacji rosyjskich operacji informacyjno-psychologicznych na etapie agresji hybrydowej FR na Ukrainę w lutym 2014 roku.
Podczas operacji mającej na celu okupację ukraińskiego półwyspu Krym oraz hybrydowej inwazji na ukraiński Donbas, działania Federacji Rosyjskiej przybrały formę kompleksowej operacji wojskowo-politycznej mającej na celu objęcie kontrolą części terytorium obcego państwa i utrwalenie tej kontroli.
Aktywnymi uczestnikami tej operacji po stronie rosyjskiej byli:
- Przywództwo polityczne Federacji Rosyjskiej.
- Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej.
- Służby specjalne Federacji Rosyjskiej (przede wszystkim GRU Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Rosji i FSB).
- Prorosyjscy agenci wpływu w ukraińskim społeczeństwie i polityce.
W ścisłej zgodności z zasadami podejścia sieciocentrycznego działania tych aktywnych uczestników przypominały raczej poziomą sieć względnie autonomicznych, ale posiadających wspólne cele „komórek”, aniżeli sztywny pion kontroli.
Federacja Rosyjska udoskonaliła koncepcję sieciocentryczną, wykorzystując jednostki Sił Zbrojnych nie w kontekście trwającej już kampanii wpływu informacyjno-psychologicznego, ale jako pretekst do jej rozszerzania.
W kontekście realizacji zadań agresji hybrydowej przeciwko Ukrainie rosyjskie operacje informacyjno-psychologiczne nie „przygotowywały gruntu” pod działania jednostek armii regularnej, lecz w istocie same bazowały na efekcie obecności i działań nieoznakowanych rosyjskich jednostek wojskowych na terytorium Ukrainy.
W ten sposób, w wyniku efektu zaskoczenia, osiągnięto praktycznie całkowity chaos (a w konsekwencji zyskano kontrolę) nad przestrzenią informacyjną przeciwnika, co pozwoliło rosyjskiemu dowództwu wojskowemu i politycznemu nie tylko osiągnąć wyznaczone cele przy minimalnym oporze, lecz również w wielu przypadkach narzucić swoją „agendę”, wprawdzie przejściowo, ale na poziomie wystarczającym do zapewnienia sukcesu całej operacji.
Jednak niezależnie od sukcesu działań hybrydowych Rosji na Krymie szablonowe powtórzenie tej samej strategii w Donbasie nie przyniosło podobnego sukcesu.
Było to spowodowane utratą efektu zaskoczenia, podobnie jak i nowatorskiego charakteru działań Rosji dla strony ukraińskiej. Co więcej, w toku działań wojennych w Donbasie wyszły na jaw również inne „minusy” takiej strategii oddziaływania informacyjno-psychologicznego:
- Agresja hybrydowa i towarzyszące jej operacje informacyjno-psychologiczne mają ograniczone w czasie okno szczytowej skuteczności (zazwyczaj od 2 do 5 dni). Jeśli jednostki hybrydowe nie osiągną wyznaczonych im celów w danym oknie czasowym, istnieje duże prawdopodobieństwo, że operacja zakończy się niepowodzeniem.
- W razie konieczności kontynuowania agresji hybrydowej po zamknięciu okna czasowego niezbędne jest wzmocnienie jednostek hybrydowych regularnymi, ciężko uzbrojonymi jednostkami sił zbrojnych. Ma to zapobiec likwidacji jednostek hybrydowych.
„Minusy” te mają również decydujący wpływ na prowadzenie operacji informacyjno-psychologicznych, które w tym przypadku są całkowicie podporządkowane logice strategii sieciocentrycznej.
W rezultacie, rosyjskie operacje informacyjno-psychologiczne i operacje hybrydowe na ukraińskim Krymie i w Donbasie wykazały radykalnie różne stopnie skuteczności, stawiając Kreml przed realną potrzebą rewizji koncepcji przed jej dalszym wykorzystaniem.
Dla Zachodu, przede wszystkim dla państw członkowskich NATO i wschodniej flanki Sojuszu, nowa hybrydowa rzeczywistość 2014 roku była istotną przyczyną zmiany podejścia do charakteru współczesnych konfliktów zbrojnych oraz bodźcem do transformacji systemów bezpieczeństwa narodowego i zbiorowego zgodnie z nowym charakterem zagrożeń.
Na przykład artykuł 5 Traktatu Waszyngtońskiego NATO, gwarantujący krajom członkowskim zbiorową ochronę przed atakiem strony trzeciej, nie przewidywał mechanizmu reagowania na wojnę hybrydową, zwłaszcza w połączeniu ze zmasowaną kampanią wpływu informacyjno-psychologicznego i manipulacji.
W efekcie państwa członkowskie Sojuszu i wschodniej flanki zostały zmuszone do wypracowania dodatkowych mechanizmów reagowania na militarne i niemilitarne/informacyjno-psychologiczne zagrożenia hybrydowe.
Autor: dr Taras Żowtenko
Zadanie publiczne finansowane przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w konkursie „Dyplomacja Publiczna 2022”
